Sparta (jan 1, 900 BC – jan 1, 146 BC)

Description:

Ustrój i społeczeństwo Sparty – s. 272
Sparta leży na Peloponezie w dużej dolinie nad rzeką Eurotas w krainie Lakonii. Polis powstało z połączenia 4 osad. W VII w. p.n.e. Spartanie podporządkowali sobie Mesenię niewoląc jej mieszkańców. Po dalszych nieudanych podbojach Peloponezu zmienili strategię i postawili na sojusze. Tak powstała spartańska symmachia – sojusz miast poleis peloponeskich pod przewodnictwem Sparty. Do sojuszu należał m.in. Korynt. Sojusznicy nie płacili żadnych danin Sparcie, mieli wspierać ją militarnie. Od VI wieku zrodził się kongres sojuszu, gdzie nie tylko Sparta, ale i sojusznicy musieli zgodzić się na wojnę.
Sparta była jedną z niewielu monarchii. Fundamenty spartańskiego ustroju zawarte zostały w VIII wieku w tzw. Retrach, których autorstwo według spartańskiej tradycji przypisuje się Likurgowi.

• KRÓLOWIE (DIARCHIA) - Spartą władali dwaj dziedziczni królowie z dwóch najznamienitszych rodów. Posiadali oni wielkie uprawnienia religijne, byli najwyższymi kapłanami Zeusa, mieli monopol na kontakt Sparty z sanktuarium w Delfach. Przede wszystkim dowodzili armią podczas wypraw wojennych. Stopniowo rola królów słabła, a w V w. odebrano im prawo wypowiadania wojen. Królowie mogli zostać usunięci, jeśli hańbili Spartę lub mieli zapędy tyrańskie.

• GERUZJA – Organ kolegialny złożony ze spartańskiej starszyzny – 28 mężczyzn (powyżej 60 roku życia) wybieranych dożywotnio + obaj królowie. Mieli oni za zadanie przygotować uchwały pod głosowanie przed zgromadzenie. Pełniła również rolę trybunału.

• EFORZY – 5-osobowe kolegium wybierane na 1-roczną kadencję, jedyny demokratyczne element władzy spartańskiej, który miał hamować oligarchistyczne zapędy królów i Geruzji. Sprawowali oni realną władzę wykonawczą, zlecali geruzji przygotowywanie uchwał. Nadzorowali oni wychowanie dzieci (wychowanie spartańskie) oraz przyjmowali delegacje zagraniczne. W czasie wojny 2ch eforów towarzyszyło królowi, by po powrocie zdać raport z jego zachowania z możliwością postawienia go w stan oskarżenia i areszt.

• ZGROMADZENIE LUDOWE (APELLA) - wąska grupa pełnoprawnych obywateli Sparty. Apella miała za zadanie wybrać członków geruzji i eforów. Przegłosowywała uchwały królów i eforów. Na zgromadzeniu nie było debaty, a obywatele nie posiadali inicjatywy uchwałodawczej. Głosowanie na apelli było bardzo archaiczne. Wynik głosowania oceniali członkowie geruzji zamknięci w pobliskim pomieszczeniu. Elektorat, który głośniej krzyczał wygrywał.
Społeczeństwo spartańskie było silnie zhierarchizowane. O obywatelstwie decydowało pochodzenie. Cudzoziemcy nie mieli możliwości uzyskać obywatelstwa. Drugim wymogiem było przejście agoge czyli wychowania spartańskiego. Trzecim było regularne uczestnictwo we wspólnych ucztach i składaniu ofiar bogom. Podstawą dochodów obywateli (homoioi) była przydzielona przez państwo ziemia (kleros), na której pracowali heloci. Ziemi nie można było sprzedać ani dzielić, a dziedziczył ją najstarszy syn (nie wiadomo co się z nią działo, gdy takiego syna nie było). Drugą kategorią społeczną byli periojkowie (ci, którzy mieszkają dookoła), byli to wolni ludzie mieszkający na obrzeżach Messenii i Lakonii. Zajmowali się rolnictwem, hodowlą, rzemiosłem czy handlem. Nie posiadali praw politycznych, lecz musieli uczestniczyć w wyprawach wojennych obok spartańskich hoplitów. Spartan i periojków nazywa się zbiorczo Lacedemończyków. Najniższy stan stanowili wspomniani już heloci. Byli to zależni chłopi pracujący na ziemi należącej do obywateli. Byli oni potomkami podbitych Messeńczyków. Zatrzymywali niedużą część zysków na własne potrzeby. Helloci nie byli niewolnikami, przypominali bardziej średniowiecznych chłopów pańszczyźnianych przywiązanych do ziemi. Największym postrachem w Sparcie były rewolty Hellotów, którzy stanowili jednak znaczną większość populacji. Isntiały również stany pośrednie o niepełnych prawach obywatelskich, byli to m.in. wyzwoleni helloci czy dzieci ze związków mieszanych.

• Wychowanie spartańskie (agoge)– s. 272
Spartiaci (obywatele) dzięki wyzysku hellotów nie musieli pracować na utrzymanie rodziny i w pełni poświęcali się karierze wojskowej tworząc z obywateli dziedziczną klasę wojskową. Od dziecka młodzi Spartiaci byli koszarowani i przechodzili brutalne szkolenie wojskowe. Pierwszym elementem była selekcja noworodków - dzieci zdeformowane lub fizycznie słabe były zrzucane w przepaść z góry Tajget. Od 7 roku życia chłopcy rozpoczynali szkolenie wojskowe. W wieku 12 lat na stałe opuszczali dom i trafiali do koszar, ich wychowanie przechodziło na państwo. Podstawowym celem agoge było zniszczenie w jednostce indywidualizmu i wyuczenie idealnej dyscypliny i posłuszeństwa. Poza elementami walki uczono ich muzyki, która wzmacniała ducha bojowego a także uczyła zachowania rytmu. Ostatnim elementem nauki było pisanie i czytanie. Ważnym elementem szkolenia były rytuały szkoleniowe - młodego chłopca nagiego pozostawiano w dziczy jedynie ze sztyletem, by przeżyć napadali wioski Hellotów i ich mordowali. Szkolenie kończyli w wieku 20 lat, lecz koszary opuszczali w wieku dopiero 30, kiedy zdobywali pełnię praw obywatelskich.
Sparta edukowała również dziewczęta - ich głównym celem była ochrona domu i rodzenie dzieci. Uczyły się one w domu pod opieką matki, która dbała o naukę tańca i uczyła obowiązków domowych. Państwo zapewniało zajęcia z wychowania fizycznego i samoobrony - każda Spartanka musiała potrafić ochronić swoje dzieci i majątek.

Added to timeline:

Date: