Amerikako Iraultza (dec 21, 1770 – jul 28, 1787)
Description:
Gerra eragingo zuten kausen artean ilustrazioaren ideiak (berdintasuna, askatasuna…), britainiar parlamentuan kolonietako ordezkaririk ez edukitzea, edota Britainia Handiak ezarritako lege jasanezinak zeuden. Baina kausa nagusia EKONOMIKOA izan zen. XVI. mendetik, Britainia Handiak Amerikako Ipar – ekialdeko hainbat lur konkistatu eta kolonizatu zituen, hamairu kolonia sortuz eta sistema koloniala ezarriz.
Hots, metropoliak (Britainia Handia) kolonietako lehengaiak ustiatzen eta kontrolatzen zituen (askotan monopolioarekin). Era berean, kolonien garapena oztopatzeko, bertoko industriaren garapena eragotzi eta Amerikako beste lurralde batzuekin merkataritza egitea oztopatzen zuen. Horrela, hamairu koloniak guztiz kontrolpean zituen, eta metropolia aberastu egiten zen.
Baina, denborarekin autonomia zabala eskuratzeaz gain, koloniek berezko ekonomia – sistema garatu zuten, eta metropolia (Britainia Handia), haien garapen ekonomikorako oztopo argitzat ikusten zuten. Ondorioz, askotan ez zioten Britainia Handiari zergarik ordaintzen, bertoko parlamentuan koloniek ere diputaturik aukeratzerik izan ezean. Horrela hasi zen zergen gatazka.
Zergen gatazka
XVIII. mendeko 60. hamarkadan, Britainia Handiak kolonien zergak eta produktuak kontrolatu nahian, hainbat lege argitaratu zituen. Baina kolonoek ez zituzten onartu eta Ingalaterrako produktuei boikota egin zieten. Mugimendu horien artean ezagunena “Bostongo Tearen Matxinada” izan zen, 1773an. Gobernu britainiarrak matxinadari erantzunetan, Bostongo portua blokeatu zuen, eta Massachussetsi eskubide guztiak kendu zizkion.
Tentsioa gero eta handiagoa zen, eta horrela 1774an Hamairu Kolonietako ordezkariak Filadelfiako Lehen Biltzarrean bildu ziren eta eskubideen aldarrikapena idaztearekin batera lehen arma – mugimenduak hasi zituzten. Independentzia gerra hastear zegoen.
Gerra (1775 – 1783)
• 1775: Britainarrek Lexington hartu zuten eta gerrak eztanda egin zuen
• 1776: George Masonek Virginiako Eskubideen Aldarrikapena idatzi zuen, ondorengo ideiak aldarrikatzen zituena, beste batzuren artean: Subiranotasun nazionala, botere banaketa, sufragioa
• 1778 (Saratogako garaipena) – 1781 (Yorktowneko garaipena) bitartean: gerra erabakiorra bihurtzen hasi zen kolonoen alde, Frantziaren eta Espainiaren laguntza izan zutela kontutan hartuta ere.
• 1783: Versaillesko Bakea sinatu zen, zeinetan Britainia Handiak AEBri independentzia aitortzen zion, eta gerra bukatzen zen.
Ondorioak:
Estatu eta orden politiko berri baten finkapena: 1787KO KONSTITUZIOA:
Independentziaren lorpenarekin aurrerago munduko potentzia ekonomikoa bihurtuko zen estatuen batasunaren sorrera eman zen: AEB. Versaillesko Bakea sinatu eta gutxira, 1787ko KONSTITUZKOA promulgatu zen, sistema politiko berria finkatzen zuena, estatua horrela sailkatuz: LAIKOA + ERREPUBLIKA + FEDERALA + DEMOKRAZIA (botere banaketa, herritarren parte – hartzea boterean eta zuzenbide estatua).
Eragina gainontzeko iraultzengan:
Azkenik, esan beharra dago ere, AEBren iraultza iraultza eta aplikatuko zituen ideia politiko eta ekonomikoak, ondorengo iraultzentzat (Frantziarra, Hego eta Ertamerikakoak…) eredugarri bihurtu zirela.
Added to timeline:
Historia (Batx 1)
Date:
Images:
![]()
![]()
![]()
