EL CEZERİ (30 июн 1136 г. – 30 дек 1200 г.)

Описание:

1136 yılında Cizre’nin Tor mahallesinde/Amid(Artuklu hanedanının himayesindeki Diyarba-kır) dünyaya gelen Cezeri, ismini ise yaşadığı şehir olan Cizre'den almıştır. Türbesi ise 1206’te doğduğu şehir olan Şınakın Cizre ilçesinde bulunmaktadır. Asıl adı İsmail Ebul İz Bin Rezzaz olarak bilinen mucit isim, El-Cezeri lakabıyla anılmıştır.

• El Cezeri, öğrenimini Camia Medresesi’nde tamamlayarak, fizik ve mekanik alanların-da yoğunlaştı ve pek çok ilke ve buluşa imza attı. Batı literatüründe M.Ö. 300 yılla-rında Yunan matematikçi Archytas tarafından buharla çalışan bir güvercin yapılmış ol-duğu belirtilse de robotikle ilgili bilinen en eski yazılı kayıt, Cezeri’ye âittir. Dünya bi-lim tarihi açısından bugünkü sibernetik ve robot biliminde çalışmalar yapan ilk bilim in-sanı olan Cezeri’nin yaptığı otomatik makineler günümüz mekanik ve sibernetik bilim-lerinin temel taşlarını oluşturmaktadır.

• 12. yüzyılın sonları ve 13. yüzyılın başlarında Diyarbakır ve Cizre’de yaşayan bilgin el-Cezeri, büyük miktarlarda suyu yukarı taşımak amacıyla beş düzenek tasarlamıştı. Bu düzeneklerden üçü hayvan gücüyle çalışırken ikisi kendi kendine işler, yani otomatik-tir. El-Cezeri bu çalışmaları sırasında krank milini ilk kez kullanmıştı. Dönme hareketini doğrusal harekete dönüştüren krank mili, tarihteki en önemli keşiflerden biri olarak ka-bul ediliyor. Günümüzde otomobillerden lokomotiflere pek çok alanda kullanılıyor.

• El-Cezeri’nin su gücüyle çalışan pompa düzeneğinde dişli çarklar, bakır pistonlar, em-me ve iletme amaçlı borular ve tek yönlü sürgülü vanalar kullanılıyordu. Bu düzenek suyu emerek yaklaşık on iki metre yukarı taşıyabiliyordu. Cezerî, kitabında 50 aracın tasarımını vermiştir. Bu sebeple bu toprakların medar-ı iftiharlarından biri olmayı hak etmiştir. Bu araçların 6'sı su saati, 4'ü mumlu saat, 1'i kayık su saati, 6'sı ibrik, 7'si eğ-lence amaçlı kullanılan çeşitli otomatlar, 3'ü abdest almak için kullanılan otomat, 4'ü kan alma teknesi, 6'sı fıskiye, 4'ü kendinden ses çıkaran araç, 5'i suyu yukarı çıkartan araç, 2'si kilit, 1'i açı ölçerdir.
• Su ve kandil saatleri Cezerî’nin gücünü ifade eden karmaşık aletlerdir. Su terfi makine-leri ekonomik yönden daha önemli olmakla beraber kitabında bunlara saatler kadar önem verilmemiştir. Metal döküm tekniğine ait bilgiler ileri bir mühendislik seviyesini ifade etmektedir. Cezerî’nin aletleri yer çekimi kuvvetiyle çalışır ve bu kuvvet düşürü-len bir ağırlık, boşalan bir kaptaki şamandıra veya batan bir cisimle elde edilir. Cezerî, kullandığı makine parçalarını ve imal usullerini de en ince ayrıntılarına kadar tanımla-mıştır. Büyük bir kısmı bugünkü Avrupa mühendislik terminolojisine giren makine par-çaları üzerine yaptığı çalışmaların en önemlileri şunlardır: Konik vanalar, kapalı kum kutularında pirinç ve bakır döküm, tekerleklerin balansı, ahşap şablon kullanılması, alet-lerin kâğıttan maketlerinin yapılması, su akıtan savakların ayar edilmesi, çarpılmayı en aza indirmek için ahşabın tabakalar halinde kullanılması, gerçek anlamda emme boru-sunun kullanılması, suyunu belli bir zaman aralığı ile boşaltan kaplar ve daire sektörü dişliler. Bunlardan bir kısmının yüzyıllar sonra Avrupa’da âdeta yeniden keşfedildiği bilinen tarihî bir gerçektir. Meselâ kapalı kum kutuları ile döküm Avrupa’da 1500 yılla-rında başlamıştır. Konik vanalardan ilk söz eden Leonardo da Vinci’dir. Su saatinde seviye kontrol cihazına benzer ve buhar kazanlarında kullanılacak bir aletin patenti İn-giltere’de 1784 yılında alınmıştır.
• Cezerî’nin makinelerinden sadece biri, su çarkı ile işleyen tulumba modern mühendisli-ğin gelişmesine doğrudan doğruya katkıda bulunmuştur. Bu makine, a) çift etki ilkesi-nin uygulanması, b) dönme hareketinin ileri-geri harekete çevrilmesi, c) emme borusu-nun bilinen ilk kullanılışı olmasından dolayı çok önemlidir. Dolayısıyla buhar makinesi-nin ve emme basma tulumbanın ilk örneği sayılabilir. Söz konusu makinede akan suyun çevirdiği çark düşey düzlemde bir dişliyi, bu dişli de yatay düzlemdeki diğer bir dişliyi döndürmektedir. Yatay dişlinin çevresine yakın bir yerde düşey bir pim bulunmaktadır. Bu pime ortası yarık ve diğer ucu yine bir pimle sabitleştirilmiş bir çubuk geçirilmiş ve bu çubuğa da tulumbaların piston kolları bağlanmıştır. Yatay dişli dönünce yarık çubuk açısal bir hareket yapmakta, piston kolları da ileri geri gidip gelerek tulumbaları çalış-tırmaktadır.

Добавлено на ленту времени:

Дата: