EBUL VEFA BUZCANI (1 янв 940 г. – 1 янв 998 г.)

Описание:

Horasan'da Herat'la Nîşâbur arasında yer alan Bûzcân kasabasında 1 Ramazan 328'de (10 Ha-ziran 940) doğdu ve 388'de (998) Bağdat'ta öldü; bazı kaynaklarda ölüm tarihi 387 (997) ola-rak geçer.
İslam matematik ve astronomi alimlerinin önde gelenlerinden olup “mühendis” ve “hâsib” la-kabıyla da tanınan ve trigonometri ilminin kurucusu olan Ebu'l Vefa El Buzcani; matematik alanında temel bilgileri amcası Ebû Amr el-Mugāzilî ve dayısı Ebû Abdullah Muhammed b. Anbese'den öğrendi. Daha sonra Bağdat'a giderek devrin tanınmış âlimlerinin yanında tahsilini tamamladı ve 959 yılında Bağdat'a ders vermeye, matematik ve astronomi alanında araştırma-lar yapmak için gitti ve ölümüne kadar da burada bilimle meşgul oldu.

• Trigonometri üzerinde çalışmalar yaptı. Bu alanlarda kitaplar yazdı. Batlamyus’un ve Diophantos’un eserlerini inceleyip açıklamış, astronomi sahasında ise Ay’ın hareketleri üzerine çalışmalar yapmıştır.

• Matematik ve astronomideki hizmetleriyle bilim tarihinde önemli bir yer tutmuştur. Ebu’l Vefa yıldızların eğimlerinin kesin ve doğru bir şekilde ölçülebilmesi için bir du-var oktantı (dairenin sekizde biri) geliştirdi


• Trigonometri çizelgelerinde hesaplamalar yapmak için gelişmiş metotlar üretti ve küre-sel trigonometrideki bazı problemlerin çözümü için yeni yöntemler keşfetti.

• Toplam fark formüllerini kullanarak yarım açının sinüs ve kosinüsünün hesabını sağla-mıştır. Ayrıca bazı küresel üçgen problemlerinin çözümü için de çeşitli metotlar geliş-tirmiş ve bunların yanında eğik açılı küresel üçgenler için sinüs teoremini de ispat et-miştir.

• Parabolün nokta nokta çizimi için yeni bir metot geliştiren Ebü’l Vefâ’nın ayrıca geo-metrik çizimlerle ilgili kısmen Hint modellerine dayanan bazı önemli çalışmaları da vardır. Pergelin bir tek açıklığıyla daire içine kare çizimini ve verilen bir kare içine eş-kenar üçgen çizimini ilk defa Ebü’l Vefâ yapmıştır.

• Ayrıca düzgün çokyüzlüler problemiyle uğraşmış, yedi ve dokuz kenarlı düzgün çok-genlerin yaklaşık çizimlerini vermiştir. Onun cebir ve denklemler teorisine de çeşitli katkıları vardır ve özellikle x⁴ + px³ = r denkleminin çözümünü iki parabolün ara kesini alarak bulması dikkat çekicidir. O zamana dek bilinmeyen dördüncü dereceden denk-lemlerin çözümünü gerçekleştirdi.

• Astronomik gözlemler için sinüs ve tanjant değerlerini on beşer dakikalık açı aralıkla-rıyla hesapladı.

• Trigonometrinin altı esas oranı arasındaki trigonometrik ilişkileri ilk defa ortaya koy-muştur. Ayrıca küresel trigonometride sinüs teoremini açıklamıştır.

• Ebu’l Vefa , Habeş el Hasib ve El Merzevi gibi önemli matematikçileri izleyerek tan-jant ve sekant fonksiyonlarını tanımladı.


• Sekant kaşifi olarak genellikle Kopernik bilinirse de ünlü bilim tarihçilerinden Monte Candon ve Carra de Vaux’un araştırmaları sonucu bu buluşun Ebu’l Vefa’ya ait oldu-ğu tespit edilmiştir.

• Kitab’ul Kamil , Trigonometri ve astronomiden bahseden meşhur eseridir. Eserin yaz-ma bir nüshası Paris National Kütüphanesi’nde 1138 numarada kayıtlıdır.

• Eser Sedilot tarafından tercüme edilerek basılmıştır.Ay üzerindeki kratere O’na ithafen Abul Wafa adı verilmiştir.


• Ünlü bilim tarihçisi Cajori “History of Mathematics” adlı eserinde Ebu’l Vefa hakkın-da şöyle demiştir: “Ebu’l Vefa şüphesiz ki Harezmi’nin matematik ve geometrideki buluşlarını önemli ölçüde geliştirdi. Özellikle de geometri ile cebir ara-sındaki münasebetler üzerinde durdu. Böylece, bazı cebirsel denklemleri geometri yo-luyla çözmeyi başardı.Diferansiyel hesap ve analitik geometrinin temelini kurdu.Ayrıca Battani’nin trigonometriyle ilgili eserlerini inceleyerek girift ve anlaşılmayan yönlerini açıklığa kavuşturdu” demektedir

Добавлено на ленту времени:

Дата: