Polis Ateny (1 gen 1068 anni a. C. – 1 gen 322 anni a. C.)

Descrizione:

W VIII wieku społeczeństwo Aten było bardzo podzielona podobnie jak w innych poleis. Cała ziemia Attyki znajdowała się w rękach bogaczy (eupatrydów -tj. Dobrze urodzonych). Posiadali oni monopol na władzę, wybierali spośród siebie najwyższych urzędników (archontów). Pierwszym z archontów był eponymos, którego imieniem nazywano rok jego rządów. Obok niego byli basileus (król-archont), polemarchos (dowódca wojsk) oraz sześciu tesmotetów (thesmothai – ci, którzy tworzą prawo). Bogacze kontrolowali również Areopag – rada dożywotnio wybieranych byłych archontów. Eupartydzi nie stanowili jednolitej wspólnoty i byli mocno podzieleni, wielu z nich walczyło o przejęcie pełni władzy - tyrania, np. Kylon (632 p.n.e.).
Reszta społeczeństwa nie posiadając swojej ziemi zmuszona była pracować na rzecz eupatrydów. Chłopów takich nazywano hektemoroi (sześcioczęsciowny), ponieważ 1/6 zbiorów oddawali właścicielom ziemskim. Wielu nie potrafiło się jednak utrzymać popadając w długi co kończyło się dla nich niewolnictwem lub sprzedaniem dzieci w niewolę, których często sprzedawano za granicę - ku sprzeciwom ogółu obywateli. Niezbędne były reformy, a lud zwrócił się o pomoc do prawodawców. Pierwszym z nich był Drakon (621 p.n.e.), który reformował prawo karne. Ważniejszym reformatorem był Solon (594/593 p.n.e.). Pierwszą reformą była seisachteia – jednorazowe umorzenie długów obywateli. Zakazał on również pożyczek pod zastaw dłużnika lub członka jego rodziny – wolny nie mógł stać się niewolnikiem za długi. Konsekwencją reform Solona było pojawienie się duże grupy wolnych ludzi, część z nich wróciła na pola ziemiaństwa, lecz część osiedliła się w mieście Atenach zajmując się handlem i rzemiosłem. Podzielił on również obywateli na cztery stany majątkowe. Przydział do danej grupy decydował o dostępie do urzędów. Miarą majątku był odpowiednik produkowanych rocznie plonów (mierzonych w medymnach – 51/52l) Klasa najwyższa (pentakosiomedimnoi) byli ci, któych roczne dochody o wartości 500 medymnów ziarna. Klasa druga hippeis (jeźdźcy) - ponad 300 medymów, klasa trzecia – zeugithai (znajdujący się pod wspólnym jarzmem, lub mający parę wołów), stanowili oni większość powoływanych pod broń hoplitów - 200 medymów, pozostali – teci (thes – najemnik) stanowili klasę najniższą bez stałych dochodów. Solon zreformował również sądownictwo powołując trybunał, instancję odwoławczą wobec decyzji urzędników.

Po opuszczeniu Aten przez Solona do władzy powrócili tyrani z dynastii Pizystratydów. Społeczeństwo podzieliło się na 3 stronnictwa – pediakoi (mieszkańcy nizin), paralioi (mieszkańcy wybrzeża), diakroi (mieszkańcy gór). Do diakrojów należeła biedota Attyki i Aten, popierali ona arystokratę Pizystrata, któremu udało się przejąć władzę - tyrania. Nie ingerował on w urzędy państwowe, ale obsadzał je swoimi przyjaciółmi i sojusznikami. Po jego śmierci władzę przejęli jego synowie. Za ich czasów Ateny bardzo się rozwinęły - zadbano o stałe dostarczanie wody do miasta, wybudowano świątynię Ateny na Akropolu. Powołano sędziów objazdowych, którzy jeździli po Attyce i rozwiązywali problemu chłopów. Tyrania Piystratydów zakończyła się zamachem stanu pod wodzą rodu Alkmenoidów przy wsparciu Sparty. Spory polityczne znów wybuchy, a Alkmeonidzi również zostali obaleni. W tej sytuacji Klejstenes odwołał się bezpośrednio do Zgromadzenia Ludowego, które uchwaliło reformy. Zaczęła tworzyć się demokracja.
Reforma Klejstenesa (508/507 p.n.e.) dotyczyła podziału administracyjnego Attyki. Podstawową jednostką były demy, samorządne wspólnoty oparte a danej wsi lub dzielnicy Aten. Każdy obywatel został przypisany do demu, a przynależność była dziedziczna - wpłynęło to na imiona greckie odrzucono nazwisko odojcowskie na rzecz przymiotnika określającego dem pochodzenia (prawa obywatelskie uzyskiwało się w wieku 18 lat). Demy posiadały swoje władze samorządowe. Demy zgrupowano w trzydzieści jednostek trityes, które wchodziły w skład 10 fyl. Fyle tworzono według konkretnego klucza – 1 trityes nadmorska, 1 ateńska, 1 wiejska. Taki podział osłabiał wpływy bogatych rodzin z danego regionu, których posiadłości znajdowały się w różnych jednostkach administracyjnych. Na poziomie fyl wybierano urzędników, formowano wojska i losowano członków Rady Pięciuset z kandydatów wysuwanych przez demy. Rada 500set miała za zadanie utrzymywać porządek obrad Zgromadzenia oraz nadzór nad urzędnikami. Wraz z reformami Klejstenesa zwiększyła się rola Zgromadzenia Ludowego, która w ciągu następnych 2ch wieków stanie się podstawą demokracji ateńskiej.

Demokracja ateńska
Reformy Klejstenesa zapoczątkowały demokratyzację Aten. Jego dzieło kontynuowało zawiązane w I połowie V wieku stronnictwo demokratyczne. W 487/486 p.n.e. wprowadzili wybór urzędników drogą losowania z grupy 2ch najwyższych klas majątkowych, których listę przygotowywały demy. Odebrało to władzę tylko najbogatszym. W 462 p.n.e. osłabiono Areopag, który stał na straży praw arystokracji (złożony z byłych urzędników - arystokratów). Jego rolę sądowniczą przejęły Rad 500set i heliaia - sąd ludowy. Areopag sądził już wyłącznie w sprawach umyślnego zabójstwa i świętokradztwa. Władza arystokratów była jednak nadal duża, a sami ojcowie demokracji, Klejstenes, Temistokles i Perykles byli arystokratami.
Perykles był ateńskim mężem stanu i przeprowadził 3 wielkie reformy demokratyzujące Ateny:

• Nadanie prawa do piastowania urzędu archeona stanu trzeciemu

• Wprowadzenie diet, najpierw dla sędziów z sądu ludowego, następnie stały żołd żołnierzom, hoplitom i marynarzom floty, dalej dla członków rady 500set i członków zgromadzenia ludowego. Ostatecznie utworzono fundusz teatralny, wypłacający widzom teatrów rekompensatę za utratę dnia pracy.

• Reforma prawa do obywatelstwa. Obywatelami mogli być tylko urodzeni z dwojga obywateli. Reforma ta uderzała w arystokrację, która żeniła się z wielkimi zagranicznymi rodami pomnażając swój majątek. Przyczyną reformy była rosnąca liczba przybyłych do miasta ludzi, których kusiła bogata pomoc socjalna Peryklesa. Reforma obywatelstwa uderzyła również w rodzinę samego Peryklesa, którego żona Aspazja była cudzoziemką (z Miletu), co odbierało jej i ich dzieciom obywatelstwo.
Reformy te ukształtowały ostatecznie demokrację ateńską. Urzędy były jednoroczne często bez możliwość reelekcji, dzięki czemu niemal wszyscy obywatele Aten choć raz w życiu pełnili jakiś urząd bądź zasiadali w radzie 500set. Wpłynęło to na powszechną znajomość prawa i rozpolityzowanie społeczeństwa, powstała klasyfikacja człowieka jako zoon politikon (zwierz polityczny), która mogła poddawać w wątpliwość sens życia człowieka nie zainteresowanego polityką, lub nawet podważać jego pełne człowieczeństwo, który niczym nie różni się od barbarzyńcy, a więc zwierzęcia z lasu.

RADA PIĘCIUSET - do jej kompetencji należało rozpatrywanie zażaleń wobec decyzji urzędników, nadzorowanie codziennego funkcjonowania miasta i nadzór nad porządkiem w czasie zgromadzenia ludowego. Władzę zwierzchnią nad radą sprawowała 50 osobowa komisja (złożona z delegatów jednej fyli), każda komisja sprawowała kierownictwo przez 1/10 roku dając każdej z fyl dowodzenie. Okres władzy jednej komisji nazywa się prytanią, a członków prytanami. Prytowie byli obecni w wyznaczonym budynku na agorze non stop, również nocą.

ZGROMADZENIE LUDOWE (ekklesia) - zbiór wszystkich obywateli Aten (demos), którzy zbierali się na wzgórzu Pnyks, nawet 40 razy razu (4 razy na prytanię). Obrady zaczynały się o świcie i kończyły z zachodem słońca, Demos był całkowicie suwerenny, każdy mógł zgłasza wnioski, poprawki, zabierać głos. Jeśli złożyli wniosek niezgodny z prawem, byli sądzeni. Wybitnych mówców przyciągających uwagę ekklesii i budowali sobie na tym silną pozycję społeczną nazywano demagogami (przewodzący ludem). Na zgromadzeniach rozwiązywano sprawy bieżące, kontrolę urzędników, kwestie finansowe, zaopatrzenie miasta i organizację obchodów religijnych. W niektórych sprawach wymagane było kworum – np. Ostracyzm wymagał obecności minimum 6000 osób. Najczęściej głosowano przez podniesienie ręki, ale istniały również głosowania tajne – wrzucano kamyki do odpowiednich urn. Rozwiązywano tak sprawy osób prywatnych. Poza Zgromadzeniem obywatele mieli obowiązek uczestniczyć w zgromadzeniach swoich demów, czyli administracji lokalnej.

HELIAIA - sąd ludowy złożony z 6000 osób (po 600 z każdej fyli). Obywatele, którzy ukończyli 30 rok życia byli w drodze losowania przydzielani do jednego z trybunałów, liczących 501 osób. Sędziowie tacy nie podlegali kontroli i byli niezależni. Werdykt zapadał poprzez tajne głosowanie. W Atenach przed sądy rozpatrywały wyłącznie skargi obywatelskie (nie istniała forma prokuratury). Powstała grupa donosicieli (sykophontes), którzy na zlecenie lub samodzielnie składali oskarżenia przeciw konkretnym obywatelom. Bardzo łatwo się bogacili, ponieważ otrzymywali część majątku skonfiskowanego skazanym. Byli oni powszechnie pogardzani w społeczeństwie.

STRATEDZY – jeden z niewielu urzędów wybieralnych, a nie losowanych. Pełnili oni najważniejszą rolę w społeczeństwie, mogli być wybierani wielokrotnie. Sprawowali oni kontrolę nad finansami publicznymi, sprawami zagranicznymi polis oraz dowodzili armią i flotą w czasie wojny. Perykles pełnił urząd stratega 14 lat pod rząd. Z czasem rola strategów ulegała zmianie, a w IV wieku przybrali oni funkcję zawodowych oficerów.

Urzędników poddawano stałej kontroli z obawy przed tyranią. Przed podjęciem urzędu musieli zdać egzamin z kompetencji i posiadania obywatelstwa. Również po ich urzędzie ich decyzje były sprawdzane i weryfikowane.

Aggiunto al nastro di tempo:

Data: