Langile mugimenduaren sorrera (7 fev 1800 ano – 7 out 1914 ano)
Descrição:
Gizarte-harremanetarako esparru berria
Liberalismoa politikan eta ekonomian sartu zen eta ondorioz gizarte-harremanak sakon aldatu ziren. Ekonomiak eragin zituen desberdintasunik handienak gizartean.
Bi gizarte klase zeuden:
Jabetzaren eta ekoizpenaren kontrola zutena: Burgesia
Soldatapekoena edo beren lan-indarra saltzen zuen jendearena: Industria- eta nekazaritza- proletalgoa.
Beraz, honek gizarte-gatazka mota bat ekarri zuen: klase-gatazka.
Langile-mugimenduaren sorrera
Hasieran oso lan baldintza txarrak:
14-16 lan-ordu egunean
Zarata
Kea
Higienerik eza
Diziplina zorrotza (arrazoitu gabeko kaleratzeak, zigorrak…)
Soldatak ez zuten bizitzeko beste ematen
Ordainsaririk ez.
Emakumezkoek gutxiago ordaintzen zuten eta haurrak lanera joatera behartuta zeuden diru faltaren ondorioz.
Proletario bihurutako nekazarien bizimodua erabat aldatu zen; lan-molde eta bizimodu berri eta oso zailetara egokitzen joan behar izan zuten.
Lan orduak lantegiko buruaren esku zeuden. (Ez eguzki argien esku)
Jaiak, ohiturak… desagertu egin ziren.
Haurrak ezin zuten nekazaritzan-lagundu, elikatu beharreko ahoak ziren.
Agintariak langile-elkarteen aurkako legeak eman zituzten.
Lehen gatazkak: ludismoa
Lan antolaketa berrien eta makinak erabiltzen hastearen ondorioz, lan-baldintzak kazkartu eta lanpostuak galdu ziren.
XIX. mendeko lehen hamarkadetan protestak egiten hasi ziren sistema berri honen aurka. Langileek legez antolatzea debekatuta zeukatenez, errebolta espontaneo eta bortitzetan parte hartzen hasi ziren.
Langileak makinen, ugazaben eta sistema hau defendatzen zutenen aurka jotzen hasi ziren.
Lehen antolaketa honi ludismoa (Ned Ludd-ek ipini zion izena). Errebolta ludistak Ingalaterran sortu ziren. Espainian, borroka ludista garrantzitsuenak Alcoyn (1821) eta Bartzelonan (1835) gertatu ziren.
Langileek makinan suntsitu zituzten beraien lan postuak aldarrikatzeko, baina era berean, enpresaburuak estu hartzeko eta kikiltzeko modua ere bai.
Gizarte arazoak
Intelektual asko (adibidez, Marx) eta artista asko kontzientzia hartzen hasi ziren langileen miseriaz eta babes ezaz. Gainera, langileen haserreek indarkeria handia piztu zuten eta honek herria hasarratu zuen.
Ondorioz, gizarte-arazoak sortu ziren; hau da, Industrializazioak gizartean eragin zuen ondorioen buruzko kezka.
Alternatiba sozialista eta alternatiba anarkista
XIX. mendearen hasieran, ideologia berriak sortu ziren: Sozialistak eta anarkistak. Hauek kapitalismo liberala salatu eta gizaki aske eta berdinen gizarte bat eraiki nahi zuten.
Aitzindariak: sozialismo utopikoa
Frantziako Iraultzako alderdi erradikaleko jakobinoen oinordekoak Sozialisten lehen belaunaldia osatu zuten pentsalariak izan ziren.Hauek hainbat teoria, kritika eta proposamen aurkeztu zituzten bai jabetza-pribatuari, baita langileen esplotazioari.
Horregaitik, gizarte-eredu berri baten bila aritu ziren. Hainbat proposamenekin:
Jabetza kolektiboa
Oinarrizko eskubideen berdintasuna bermatzea
Sufragio unibertsalean eta herri-subiranotasunean oinarritutako sistema politiko demokratikoak.
Hau lortzeko bi bide zeudena argudiatzen zuten. Batzuek:
Francois Babeuf eta Louis Auguste Blanquire ustez iraultza beharrezkoa zen.
Gehienak gizartea modu baketsu batean eraldatzea proposatzen zuten
Sozialista utopiko nabarmenena Charles Fourier: jendea bizitzeko erkidegoak proposatu.
Pentsamendu marxista
1848an, Karl Marx eta Friedrich Engels pentsalariek Alderdi Komunistaren Manifestua argitaratu zuten. Marxismoaren lehen pausua izan zen. Manifestu honek eragin handia izan zuen langile-mugimenduan.
Helburua klaserik gabeko gizartea sortzea zen eta horretarako iraultza beharrezkoa zen.
Garrantzitsua zen, Marxen ustez, kapitalismoaren aurka joatea.
Teoria marxistak hiru ardatz nagusi zituen oinarri:
Historiaren bilakaera klase-borrokan oinarritzen da. Beti egon dira zapalduak eta zapaltzaileak; garai guztietan egon izan dira: esklabotzak, feudalismoak eta kapitalismoak.
Kapitalismoa kritikatzea.
Esplotazio-sistema hau ganditu eta etorkizunerako proiektu bat proposatu zuen: gizarte komunista.
Ildo anarkistak
Liberalismoaren aurka beste pentsamendu batzuk sortu ziren: anarkistak eta sozialistak.
Aurreneko langile-erakundeak (1830-1875)
Sindikatuen sorrera
Ideia sozialista berriek bultzatuta langileak erakundeak sortzen hasi ziren. Hasiera batean klandestinoak izaten ziren.
Geroagom Britania Handian Trade Union lanbide erakundeetan elkartu ziren. Frantzian Langile Batasuna sortu zen (1843) eta Espainiako lehen sindikatua Bartzelonako Ehuleen Elkartea izan zen.
Lehen Internazionala
1850etik aurrera, nabarmen handitu ziren langile-erakundeen eta pentsalari sozialisten kopurua. Horrela, sortu zen Langileen Nazioarteko Erakundea (LNE). Honek, Kontseilu Nagusia izan zuen Marxek zuzenduta. Hauek izan ziren zehaztu zituzten aldarrikapenak:
Lanaldia murriztea
Haur-lana ezeztatzea
Armada iraunkorrak desagertzea
Ekoizpen-bitarteakoak sozializatzea
Greba eskubidea (Beraren eraginkortasuna ikusirik)
Internazionalaren barruan desadostasunak egon ziren, Marxen eta Bakuniren artean, batik bat (Sozialismo marxista eta anarkista). Herrialde industrializatuenetako ordezkaritzak (Inglaterra, Alemania) Marxen tesien aldekoak ziren, baina herrialde atzerenetakoak (Espainia, Italia) Bakuninen aldekoak. Enfrentamendu honen ondorioz, erakundea krisian sartu eta 1872an hautsi zen.
Langile-mugimenduen bilakaera (1875-1914).
Anarkismoaren bideak
Lehen Internazionalaren porrotaren ondotik, anarkistek Internazional Autoritarioa sortu zuten, eta azken biltzarra 188 ean egin zuten. Une horretatik aurrera, mugimendu libertarioa hautsi egin zen,batzuk eta besteak ez baitzetozen bat sistema kapitalista bukatzeko jarraitu behar ziren taktikei buruz.
Anarkokomunistak:
(Enrico Malatesta) Talde txikiek gizarte burgesaren aurka ekintza bortitzak egitearen alde zeuden. Horrela, ekintzen bidezko propagandarekin bat, Estatuaren, Elizaren eta kapitalisten ikurren aurkako bortxazko ekintzak kontzientzia piztuko zuen ,eta iraultzara gidatuko zituen.
Horren ondorioz, atentatu sorta batek Mendebaldeko gizarteak inarrosi zituen.Ekintza horiek, ordea, anarkismoaren aurkako zapalketa eragin zuten.
Anarkosindikalistak:
Estrategia bortitzen aurkakoa eta langile-sindikatuetan oinarritutako erakunde baten aldekoak ziren, kapitalismoa desagertzeko eta klase-sozial gabeko gizarte bat lortzeko helburuarekin.
Ideia horiek guztiak Aminesko Gutunean jaso ziren (1906) eta ildo horretako sindikatu anarkista indartsuak sortu ziren. Adibidez CGT
Alderdi eta sindikatu sozialistak
XIX. mendearen azken laurdenetik aurrera, kapitalismoa hasi eta Bugarren Industria Iraultza sortu zen; ondorioz, soldatapeko langileen kopuruak asko hasi ziren , bai industria proletalgoan bai eta hirugarren sektorean.
Hauek sindikatu handi zentralizatuak sortzen hasi ziren; Adibidez, Alemaniako Sindikatuen Batasun Orokorra sortu zen (1863).Horren ondorioz, langileek gaitasun handiagoa izan zuten enpresaburuei eta gobernua presionatzeko eta grebak garrantzi handia hartu zuten. Sindikalismoak, gainera, Estatuaren esku-hartzea eskatu zuen. Gizarte -arazoak, horrela, erabateko garrantzia hartu zuen herrialde kapitalistetan.
Bigarren Internazionala
Bigarren Internazionala Parisen sortu zen 1889an. Bertan Alderdi sozialistak bakarrik onartu zituen. 1900ean, Nazioarteko Bulego sozialista sortu zen.
Biltzarrean hainbat xede izan zituzten:
Langileak babesteko legeak onestea
Zortzi orduko lanaldia ezartzea.
Haur-lana deuzestatu.
Hurrengo biltzarrean, Internazionalak hainbat printzipio ezarri zituzten:
Demokrazia zabaltzea.
Botere politikoa bake bidez hartzea
Lan merkatua arautzea
Desberdintasun guztiak bukatzea
Bigarren Internazionalak langile-mugimenduaren ikur batzuk sortu zituen, ereserkia, Maiatzaren Lehenaren ospakizuna (langileen eguna) Chicagon 1886an atxilotu eta exekutatu zituzten langileen omenez.
Hainbat langile izan zituzten kide. Era askotako erakundeak bultzatu zituen: Emakume Sozialisten Nazioarteko Konferentzia da nabarmentzekoa (1907)
Adicionado na linha do tempo:
Historia (Batx 1)
Data:
