Mundu Bipolarra (28 déc. 1945 – 17 déc. 1991)
Description:
Bloke antagonikoen sorrera
Europaren zatiketa:
Bigarren Mundu Gerra bukatu eta gero, SESB eta AEB nagusitasuna ezartzen saiatu ziren eragina zeukaten lurraldeetan. Gerraostean, gobernu berriak sortzean, hasi ziren bi potentzien arteko etsaitasuna eta gatazkak.
Sobietar armadak okupatutako herrialdeetan, Alderdi Komunistak hartu zuen boterea. Horretarako, demokrazioa popularrak inposatu zituen.
AEBk alderdi komunistak Mendebaldeko Europako gobernuetatik baztertzea lortu zuen.
Aliatuen arteko tentsio horrek erabateko haustura ekarri zuen, bi gertaera hauek eraginda: Marshall Plana eta Alemaniako krisia.
Marshall Plana:
Truman presidenteak adierazi zuen komunismoari aurre egite, laguntza eskatzen zuten gobernuak babestuko zituela. (Laguntza handia eman zien AEBk Mendebaldeko Europako herrialdeei). Laguntzak kudeatzeko, Lankidetza Ekonomiarako Europako Erakundea (LEEE) sortu zen.
Honi aurre egiteko, SESBek debekatu egin zien bere agindupean zeuden herrialdeei AEBk eskainitako laguntzak onartzea. Aldi berean, alderdi komunistak Kominform (1947) erakundearen sorrera sustatu zuen.
Berlingo blokeoa:
Gerra bukatzean, Alemania lau okupazio-eremutan zatituta gelditu zen; hiriburua, Berlin, sobietarren eremuan zegoena, modu berean banatu zuten. 1948. urtearen hasieran, Estatu Batuek, Britania Handiak eta Frantziak beren okupazio-eremuak bateratea proposatu zuen, eta diru berria, marko alemana, sortzea; aldi berean, estatu federal aleman bat eratzeko erabakia hartu zutela iragarri zuten.
Erabaki hauen aurrean, Sobietar Batasunak lehorreko blokeoa ezarri zien gainerako aliatuek okupatutako Berlingo eremuei. 1949.urtean gobernu sobietarrak Berlingo blokeoa bukatutzat ematea erabaki zuen.
Gertaera hauengaitik, SESBek Alemaniako Errepublika Demokratikoaren sorrera sustatu zuen. Hiriaren gainerako parteak Alemaniako Errepublika Federalaren barruan geratu ziren, eta Bonn jarri zuten hiriburu. Alemaniako zatiketak erabateko haustura eragin zuen mendebaldeko eta ekialdeko blokeen artean eta Burdinazko oihal bat altxatu zen bien artean. Hnadik urte batzuetara, 1961ean, SESBek harresi handi bat eraikitzea erabaki zuen, hiria bitan banatu zuena eta Gerra Hotzaren ikur bihurtu zena.
Aliantza militarren sorrera:
Bai SESBek eta bai AEBk bakoitzaren eremuetako kontrola aliantza militarraren bidez areagotu zuten.
1949an Ipar Atlantikoko Ituna sinatu zen: NATOren sorburua. AEBk, Kanadak eta Mendebaldeko Europako herrialdeek sinatu zuten
SESBek, oinarri ekonomikoa zuen aliantza bat sustatu zuen Ekialdeko Europan, 1949an: COMECON. 1955ean, aliantza militar batekin Varsoviako Itunarekin osatu zen aliantza hura.
Krisiak eta gatazka armatuak Gerra Hotzean
Bi blokeen (AEB eta SESB) arteko etsaitasuna argi geratu zen Gerra Hotzean. Armen arteko norgehiagoka izan zen. Bi herrialdeak ez ziren inoiz aurrez aurre borrokatu; tokian tokiko gatazken bidez egin zioten aurre elkarri, hau da, bloke bakoitzak bere aliatuei ematen zien babes politiko, ekonomiko eta militarraren bitartez.
1950. urterarte Europa izan zen Gerra Hotzaren eszenatoki baina geroago mundu guztira zabaldu zen.
Asiako gatazkak:
Koreako gerra:
Japoniak Bigarren Mundu Gerra galdu zuenean, Korea bi zatitan banatuta geratu zen: sobietar armadak iparraldea okupatu zuen, eta Estatu Batuetakoak hegoaldea. Bi alderdiak ezin batu izanak, gerra sortu zuen 1950-53 bitartean. 1953an Panmunjom-go armistizioa egin zen. Honen arabera, hegoaldea (Korea) estatubatuarren eraginpean geratu zen eta iparraldea sobietarrenean.
Vietnamgo gerra:
Bigarren Mundu Gerraren ondoren, Frantziak gerra egin zien gerrilari-talde komunistek zituzten mugimendu independentistei. Gudu bat (Dien Bien Fuko Gudua -1954-) galdu izanak burujabetza lortzea eragin zien Vietnami, Kanbodiari eta Laosi.
Vietnmam bi zatitan geratu zen: Ipar Vietnam, sobietarren aldekoa, eta Hego Vietnam, Mendebaldeko potentzien aldekoa.
Ipar Vietnameko buruzagi komunistak, Ho Chi Minhek, Vietnam osoa batzeko asmotan, hegoaldera tropak bidaliko zituela iragarri zuen.
Vietnam osoa komunisten esku geratzeko beldurrez, Estatu Batuek Frantziaren lekua hartu eta militarki esku hartu zuten gatazka hartan.
1960. eta 1973. urteen artean, gerra sortu zen bertan, Laosen eta Kanbodian, hain zuzen ere. 1973an Parisko Ituna sinatu ostean bukatu zen gatazka armatua, eta Estatu Batuak galtzailea geratu ziren.
AEB erretiratzerakoan, erraz lortu zuen Ipar Vietnamek garaipen militarra. 1975ean, Vietnam batu egin zen, erregimen komunista baten gobernupean.
Egiptoko eta Kubako krisiak
1954. urtetik aurrera, AEBren eta Sobietar Batasunaren arteko harremanak baretu egin ziren. Baina tokiko gatazkak ez ziren erabat desagertu.
Suezko kanaleko gatazka. Sobietarrek, Aswango presa egiteko, Egiptori eskaini zituen laguntza ekonomikoak eremu sobietarrera desplazatzea eragin zuen Nassarren gobernua. Gero, ordea, Suezko kanala nazionalizatu zuten eta nazioarteko gatazka sortu zen, frantsesak, eta britaniarrek kontrolatzen baitzuten kanala, munduko itsasbiderik garrantzitsuenetako bat. Frantziak eta Britania Handiak, Israeleren laguntzarekin, militarki hartu zuten kanalaren inguruan. SESBek Egiptori babesa eman zion, ordea, eta sobietarrek militarki parte hartzeko mehatxuaren aurrean, inguru hartatik erretiratzeko gomendioa eman zien AEBk bere aliatuei.
Misilen krisia Kuban. 1959an, Fulgencio Batista diktadorea, AEB ren babesa zuena, militarki menderatu zuten, eta gobernu iraultzailea ezarri zen Kuban; Fidel Castro izan zen gobernu haren buru. Kubaren eta AEBren arteko enfrentamendua areagotu egin zen 1961an Kubak, gobernu Komunista zela beraiena adierazi zuenean. Estatu Batuek Itsas blokeoa ezarri zioten Kubari. Mundua gerra nuklear bat izateko arriskuan egon zen, baina egun batzuen ostean, gatazkari amaiera eman zioten.
Bizikidetza baketsua
Nazioarteko distentsioaren hasiera
1950. hamarkadako blokeen arteko tirabirak eta gero, Sobietar Batasunak eta Estatu Batuetako buruzagi berriek jarrera aldatu zuten, eta etapa lasaiago bat hasi zen: bizikidetza baketsua.
SESBen, Stalin hil ondoren (1953), Nikita Khrustxev izendatu zuten gobernuburu. Eta hau, desestalinizazioa deituriko erreforma-prozesu bat hasi zuen.
AEBn Dwight D. Eisenhower presidenteak baretu egin zuen Estatu Batuetako politika antikomunista, baina John F.Kennedy izan zen norabide aldaketa proposatu zuena SESB eta AEBren artekoa.
Bizikidetza baketsuaren funtsa elkar ez erasotzea zen eta beste potentziaren barruko arazoetan ez sartzea.
Hainbat bilera egin ziren bi gobernuen artean; Vienakoa, esaterako, 1961an.
Bi potentsien etsaitasuna eta lehia esparru zientifikora eta teknologikora aldatu ziren: Espazio norgehiagoka hasi zen orduan.
1968an muga nuklearrak mugatzeko helburuarekin lehenengo akordioak lortu ziren. Eta, herrialde gehienek sinatu zuten.
Gerra hotzera itzultzea
Bizikidetza baketsua lortzen saiatu baziren ere, hamarkadaren bukaeran bi blokeak aurrez aurre jarri zituzten nazioarteko tentsioek, eta tokian tokiko gerrak eta gatazkak sortu ziren atzera.
Une hartan AEB ahulduta zegoen nazioartean:
Vietnamgo gerratik erretiratu zelako.
Latinoamerikako gobernu diktatorialei babesa eman zielako.
Antiamerikanismoa handitu zelako Latinoamerikan eta munduko beste toki askotan.
Azken ildo horretan, Nikaraguan Anastasio Samozaren diktadura militarra, AEBk babesten zuena, suntsitu zuten, eta Frente Sandinistak sustatutako gobernu batek hartu zuen boterea. Gainera, SESBek Afganistan inbaditu zuen eta gobernu komunista ezarri zuen.
Afganistango inbasioaren aurrea, Estatu Batuetako presidenteak, Jimmy Carterrek, hainbat zigor jarri zizkion Sobietar Batasunari. Gero, Ronald Reagan presidentearen gobernualdian, AEBk militarki esku hartu zuen Kariben; gobernu sandinistaren aurka ziharduten taldeei lagundu zien Nikaraguan eta Granada uhartea indarrez hartu zuen 1983an.
Reagenek 1983an aurkeztu zuen Defentsa Estrategikorako Ekimena, izarretako gerra deitua; honek gastu handiak eskatzen zituen. Beraz, honen antzeko ahaleginak eta gastuak egitera behartu zuen Sobietar Batasuna, eta, laurogeiko hamarkadaren amaieran, bloke komunistan gertatu zen berakadaren eragileetako bat izan zen.
Ajouté au bande de temps:
Historia (Batx 1)
Date:
